وقتی کدها بدهکار می‌شوند
تحلیل ریشه‌ای و ماهیت تجربی بدهی فنی
به گزارش روابط عمومی، دورهمی تخصصی «کافه ارتباط» که با تمرکز بر چالش حیاتی «بدهی فنی» (Technical Debt) برگزار شد، روز جمعه ۱۱ مهرماه با حضور برنامه‌نویسان سطح سنیور، مدیران ارشد فناوری (CTO) و سرپرستان فنی (TechLead) از 40 شرکت بزرگ حوزه فناوری به پایان رسید. این رویداد با حمایت راهبرد هوشمند شهر، با هدف اصلی انتقال دانش و شبکه‌سازی فنی آغاز شد. پس از سخنان افتتاحیه آقای زمانیها، نماینده برگزارکنندگان، که بر حجم بالای استقبال از سوی جامعه فنی تأکید کرد، آقای ابراهیم سوادی‌نژاد، معاونت فنی شرکت راهبرد هوشمند شهر، خواستار آن شد که فضای جلسه از حالت یک سخنرانی خشک خارج شده و به یک بحث تعاملی عمیق تبدیل شود.
در ادامه، آقای پیمان خسروی، سرپرست تیم توسعه بک‌اند شرکت راهبرد هوشمند شهر، سخنرانی فنی خود را با تمرکز بر ریشه‌های تجربی بدهی آغاز کرد. خسروی تصریح کرد که بخش عمده‌ای از بدهی فنی نه از نیت بد، بلکه از اتخاذ “راه‌حل‌های ساده و ناکارآمد” برای رعایت ضرب‌الاجل‌های فشرده و ورود سریع به بازار نشأت می‌گیرد. او هشدار داد که این بدهی‌های کوتاه‌مدت، در نهایت به بدهی نگهداری (Maintenance Debt) سنگینی تبدیل می‌شوند که می‌تواند منجر به شکست محصول شود. وی همچنین، ناکافی بودن تست‌های واحد (Unit Tests) و مستندسازی ضعیف را به عنوان مهم‌ترین مبنای شکل‌گیری این بدهی‌ها معرفی کرد.
تعامل تخصصی و بررسی ساختاری بدهی از منظر منابع و فرهنگ
پس از ارائه خسروی، فضای نشست به حالت تعاملی وعده داده شده تغییر یافت و متخصصانی چون پوریا منصوری (برنامه‌نویس ایرانسل)، محسن شهبازی (اسنپ‌فود)، امیرعلی محمدی، حسین لوک‌زاده (آیکانیش) و مجید مصطفوی (جاگ)، دیدگاه‌های خود را بر مبنای تجربیات میدانی و فنی به اشتراک گذاشتند. در این بخش، دایره بحث از مسائل فنی صرف فراتر رفت و به یک تحلیل ساختاری عمیق تبدیل شد. برنامه‌نویسان تاکید کردند که بدهی فنی حتی با کوچکترین تصمیمی که به تعویق می‌افتد، آغاز می‌شود و در اصل، ماهیتی از “مسیرهای نرفته” یا همان ریسک‌های فنیِ پذیرفته‌شده برای عدم اتخاذ معماری سیستم بهینه دارد.
حاضران به طور حرفه‌ای بر این موضوع تمرکز کردند که چگونه فشارهای بیزینسی و کمبود منابع (Resource Scarcity) مستقیماً به انباشت بدهی منجر می‌شوند. مدل‌های تفکری حاکم بر سازمان‌ها، نحوه اولویت‌بندی هزینه‌های نگهداری، و فرهنگ کاری شرکت‌ها نیز زیر ذره‌بین قرار گرفت؛ متخصصان اشاره داشتند که این عوامل فراتکنیکی، تعیین می‌کنند که آیا بدهی مدیریت می‌شود یا به یک فاجعهٔ سیستمی تبدیل می‌گردد. برخی از برنامه‌نویسان با سابقه با مرور فضای کار در دهه‌های گذشته، به ریشه‌های تاریخی و طولانی‌مدت این چالش‌ها اشاره کرده و تأکید داشتند که این بدهی، نتیجهٔ پیچیده و چندعاملی تقاطع بیزینس و فنی است. پس از پایان بخش اول و بحث‌های فنی عمیق، حاضران در رویداد برای تنفسی کوتاه و شبکه‌سازی (Networking) چند دقیقه‌ای، از تریبون فاصله گرفتند تا برای ادامه برنامه و پارت دوم آماده شوند.
بازگشت به بحث و نقش حیاتی مدیریت در بدهی فنی
پس از پایان وقفه کوتاه، آقای پیمان خسروی، سرپرست تیم توسعه بک‌اند، بحث را از منظر تأثیر تصمیمات کلان مدیریتی بر زیرساخت فنی از سر گرفت. وی تأکید کرد که فشار مدیریت از بالا، به خصوص از سوی مدیرانی که درک عمیقی از موضوع ندارند، عاملی مخرب است و تصمیمات آن‌ها مستقیماً بر کیفیت کد (Code Quality) تأثیر می‌گذارد. خسروی با اشاره به نمونه‌های جهانی تصریح کرد: «بدهی فنی می‌تواند یک شرکت را به اوج برساند و یا کاملاً موجب شکست آن شود.
او به مثال نوکیا اشاره کرد که با ایجاد یک بدهی فنی در ساختار سیستم‌عامل خود، پس از ورود اندروید و iOS نتوانست به موقع و به سرعت در بازار رقابت کند و شکست خورد. در مقابل، شرکت‌هایی مانند فیسبوک با اتخاذ تصمیمات استراتژیک در زمینه فناوری (مانند ابداع یک زبان جدید بر پایه تکنولوژی قدیمی) توانستند مقیاس‌پذیری (Scalability) خود را تضمین کنند.
خسروی در مورد الگوی بومی، از تصمیم‌گیری مدیریت از بالا سخن گفت که بر زیرساخت تحمیل می‌شود و یک چرخه معیوب (Vicious Cycle) از “بدهی پشت بدهی” ایجاد می‌کند که نهایتاً منجر به فرسودگی نیروی متخصص (Developer Fatigue) و عدم ارائه خروجی با کیفیت می‌گردد. او بر اهمیت شکستن تابوی بدهی فنی در سازمان‌ها تأکید کرد و گفت: «مدیریت باید بپذیرد که تخصیص زمان برای پرداخت بدهی فنی (Debt Repayment) و استفاده از ابزارهای مدیریت بدهی، حیاتی است. او در پایان این بخش، بر نقش نرم‌مهارت‌ها (Soft Skills) در جامعه برنامه‌نویسی تأکید کرد و بیان داشت که هر چقدر متخصصان مهارت‌های نرم خود را تقویت کنند، در مدیریت، مذاکره و متقاعدسازی مدیران پیرامون ماهیت چالشی بدهی فنی، قوی‌تر عمل خواهند کرد.
تبادل نظر تخصصی؛ از استانداردها تا فرسودگی چرخه توسعه
بخش تعاملی با ارائه دیدگاه‌های تخصصی حاضران ادامه یافت. مجید مصطفوی از جاگ، یکی از عوامل اصلی ایجاد بدهی فنی را نبود استانداردهای کدنویسی و عدم تزریق تجربه کافی در مراحل اولیه توسعه دانست. شایان داورزنی از باروک بانک تجارت، بر معضل عدم استفاده از تجربیات انباشته در زمان تصمیم‌گیری‌های کلان تأکید کرد و خواستار به اشتراک‌گذاری بیشتر دانش فنی شد.
نماینده شرکت آسان پرداخت به یک نکته کلیدی اشاره کرد: «بدهی ما به سمت نزول کیفی (Quality Deterioration) می‌رود؛ جایی که کند شدن چرخه توسعه (Slow Development Cycle) به یک معضل عادی و روزمره تبدیل شده است و یادمان می‌رود که این وضعیت نرمال نیست.» در همین راستا، نماینده شرکت آپ متذکر شد که بدهی فنی ذاتاً یک ابزار مدیریت ریسک است و نوعی اهرم مالی برای استفاده از “بودیجه‌ای که نداریم” است که اگر به درستی مدیریت شود، می‌تواند مفید باشد.
معین خلیلی از نوین هاب، به خلاء یک شغل تخصصی و کم‌دیده شده اشاره کرد که مسئول بازبینی و ممیزی بدهی فنی (Technical Debt Review/Audit) باشد. همچنین، وحید نوروزی، برنامه‌نویس، بر این نکته تأکید کرد که برخی بدهی‌ها در طول زمان و به‌علت عدم به‌روزرسانی‌های امنیتی و سیستمی ایجاد می‌شوند که نیاز به جبران بدهی در نسخه‌های آتی دارند. این بحث تعاملی با تأکید بر اهمیت رزومه فنی و خروجی محصول به عنوان بازتابی از کیفیت کار برنامه‌نویس، به پایان رسید
جمع‌بندی تخصصی و حمایت «اکوسیستم اسمارتیز»
پس از پایان یافتن بحث‌های فنی عمیق و تبادل نظرهای سازنده در بخش دوم، رویداد کافه ارتباط با موفقیت به هدف اصلی خود در زمینه شبکه‌سازی فنی (Technical Networking) دست یافت. این بخش پایانی، فرصت مغتنمی را برای متخصصان فراهم آورد تا در فضایی غیررسمی، پیوندهای حرفه‌ای خود را تقویت کرده و زمینه‌های همکاری‌های آتی را بررسی کنند.
در لحظات پایانی برنامه و به منظور ارج نهادن به حضور و مشارکت ارزشمند برنامه‌نویسان ارشد، اپلیکیشن اسمارتیز محصول شرکت راهبرد هوشمند شهر و حامی بخش پایانی به تمامی شرکت‌کنندگان کارت‌های هدیه یک میلیون تومانی اهدا کرد. این اقدام، نشان‌دهندهٔ حمایت مستقیم حامیان کلیدی از توسعه مستمر دانش و ارتقاء سطح تخصص در میان متخصصان کشور بود و پایانی انگیزشی و موفق را برای اولین دورهمی TechTalk رقم زد.
